سازنده اصلی عقد نیروی اراده است؛ با این حال، اراده واقعی اشخاص به آسانی قابل دستیابی نیست: گاه اشخاص اراده واقعی خود را ابراز نمیکنند و گاه، آنچه در دل دارند را در ظاهر و قالبی متفاوت از آنچه مقصودشان است، میگذارند. در این دو جا، راهیابی به ضمیر اشخاص و آگاهی از مقاصد واقعیشان دشوار میشود. حال، پرسش این است که کدام اراده را باید ترجیح داد: اراده واقعی طرفین عقد یا آن اراده ای که ابراز داشته اند؟ گرایش عمده در نظام حقوقی ما ترجیح اراده باطنی است اما مساله اصلی روش دستیابی به این اراده است. در این مسیر، توجه به ماهیت اموال موضوع معامله، قرائن پدید آمده در روابط طرفین، بهرهگیری از عرف و حمل الفاظ به کار برده شده در عقد بر معنای عرفی آنها و نیز، استناد به اصل صحت میتواند نقش به سزایی در تشخیص اراده واقعی طرفین عقد داشته باشد.
امامی، دکتر سید حسن، حقوق مدنی، ج۱، تهران: انتشارات اسلامیه، 1371 خورسندیان، محمدعلی، ذاکری نیا، واکاوی اراده، قصد و رضا در فقه اسلامی و حقوق ایران، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، ش۱، زمستان 1388، ص.99-73 شهیدی، دکتر مهدی، اصول قراردادها و تعهدات، عصر حقوق، چ۱، 1379 صفایی، دکتر سید حسین، قواعد عمومی قراردادها، ج۲، میزان، 1382 قنواتی، دکتر جلیل، حقوق قراردادها در فقه امامیه، سمت، 1377 کاتوزیان، دکتر ناصر، اموال و مالکیت، میزان، چ۴۶، 1392 کاتوزیان، دکتر ناصر، قواعد عمومی قراردادها، ج۱، انتشار، 1383 کاتوزیان، دکتر ناصر، عقود معین، ج۴، انتشار، 1382 کاتوزیان، دکتر ناصر، قواعد عمومی قراردادها، ج۳، انتشار، چ۴، 1383 مولوی، جلال الدین، مثنوی معنوی، تصحیح رینولد نیکلسون، چ پنجم، تهران: بهزاد، 1373